کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت بیست و دو

چشم روی هم گذاشتن-نادیده گرفتن-گذشت کردن

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

چای نیک-قوری و کتری چای

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

 

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

 

از پاشنه در آوردن-به هر گوشه و کنار سر کشیدن

 

دمرو-کسی که دمر خوابیده

زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

جاهل-جوان-نادان

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

پی سوز-چراغ روغنی و فتیله دار

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)
اشک تمساح-گریه ی دروغین

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

 

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

 

رشوه گیر-رشوه خوار
پاکار-امر بر-پادو-مباشر

پا روی خِر کسی گذاشتن-تنگ گرفتن بر کسی
اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)

بد گل-زشت-بد ترکیب

زحمت کشیدن-کار کردن

از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است

باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

چلو چو انداز-شایعه پخش کن

آب در چشم نداشتن(شرم و حیا نداشتن)

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن

 

 

ازرق-چشم زاغ

 

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن
پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

 

آجر شدن نان(از بین رفتن درآمد)

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

پوز زدن-دهان زدن

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

 

 
دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن
بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن
پس نشستن-عقب نشینی کردن
بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

جلو کسی درآمدن-با کسی مقابله کردن-حق کسی را کف دستش گذاشتن

رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن
دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند
جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

دست نخورده-استفاده نشده-چنان که نهاده باشند

زبان درازی-گستاخی در سخن گفتن-عمل آدم زبان دراز

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

زیر دل زدن-تهوع آوردن

زائو-زنی که زاییده و در بستر است

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

 

اَتَر زدن(فال بد زدن)
پاکار-امر بر-پادو-مباشر

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

درد دل-غم و اندوه درونی

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

این تن را کفن کردی(این تن بمیرد)

تُک زبانی حرف زدن-لکنت داشتن-گرفتگی زبان داشتن

خارج از مرکز-مزایایی که به کارمندان خارج از پایتخت داده می شود

چشم ِ غربال-سوراخ های غربال

 

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

زهرمار خان-ترش رو-اخمو

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

انداختن باد به غبغب(تکبر کردن، قیافه گرفتن)

البرز-بلندقامت-دلیر

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

دم دما-نزدیک-حدود-حوالی

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

 
از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)
بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

بز دل-ترسو
دلال محبت-پا انداز-خانم بیار
باد گرفتن-مغرور شدن

 
خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

چُس افاده-افاده ی بی جا

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

چُس افاده-افاده ی بی جا

اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)
از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن
پَرسه زدن-همه جا را گشتن-ولگردی کردن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن
جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن
زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

 
خام عقلی-حماقت-دیوانگی

 

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)
دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن
انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن
زانویی-زانو

پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

دور و دراز-فراخ و وسیع
حمام زنانه-جای پر سر و صدا و شلوغ

بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن

رنگ شدن-گول خوردن

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

اُتُل(شکم، اتوموبیل)
به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

 
دریافتی-حقوق

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

تر دست-ماهر-شعبده باز

 

توی گود نبودن-در متن موضوع نبودن-اطلاع دقیق نداشتن-در حاشیه بودن

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

 

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

باب-مرسوم-معمول

آب لمبو(چلانده‌شده، فشرده)

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

دوبلور-دوبله کننده

پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

 

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده
خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)

 

چفت کردن-با زنجیر بستن
چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

افسارگسیخته-سرکش

 

پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن

 

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

چین چین-پر از چین

بریدن-از نفس افتادن-درمانده شدن-از حرکت باز ماندن

از دست برآمدن-ممکن و شدنی بودن-از عهده بر آمدن

از پاشنه در آوردن-به هر گوشه و کنار سر کشیدن

اشتباه لپی-اشتباه لفظی

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان
تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن
پا بر جا-ثابت قدم-استوار
بز دل-ترسو

آب به چشم آمدن(طمع کردن)

آبدار-سخت-شدید-سنگین

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن-هنگامه بر پا کردن-مردم را متوجه‌ی جایی کردن

از حد (توانایی) خود تجاوز کردن

 

خفه خون-خفقان

بالا تنه-از کمر به بالای بدن

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن
تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن
استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ
بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

پیش بها-بیعانه

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

چراغان کردن-جشن گرفتن

زوزه-صدای ناله ی حیوان یا صدای باد

 
چوبه ی اعدام-تیری که محکوم به اعدام را به آن می بندند

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

جَر-پیچ و خم راه
چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

خداپسندانه-مورد پسند خدا

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن
 

 
خرده خرجی-خرج های اندک

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

زبانی-شفاهی
به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

اخت بودن-سازگار و هماهنگ بودن-مانوس بودن

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع
تحت اللفظی-کلمه به کلمه

امن و امان(بدون بیم و هراس)

دست کسی آمدن-آگاهی پیدا کردن-فهمیدن-بو بردن

چروکیدن-چین دار شدن

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

 
ارباب حجت-اهل منطق

اهل آن کار (کار بد)

جزغاله-سوخته-زغال شده

آبکی-بی‌ارزش-از روی بی‌علاقگی

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر
بی رگ-بی غیرت-بی حس
رو شور-سفیداب

 

روغنی-آلوده به روغن

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)
خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

راه به جایی نبردن-نتیجه ندادن-به جایی نرسیدن
بد گل-زشت-بد ترکیب

 

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

 

آدم ثانی-حضرت نوح

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)
ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

دلگشاد-بیرون آمده از غم و اندوه

چوچول باز-دغل-بی حیا

تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

زیر شلواری-زیر جامه

 
پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ
بی چیز-تهی دست-فقیر

خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

حاضر به یراق-حاضر و آماده

 

 

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن

تعطیل بردار-تعطیل شدنی

زیگزاک رفتن-به چپ و راست پیچیدن-مستقیم نرفتن

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

 

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

 

 

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

خربان-صاحب خر-خرکچی

خلا-مستراح
جا-رختخواب-بستر

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

 

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

چرک کردن-عفونت کردن زخم

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

مال دنیا

دندان شکن-قاطع-محکم

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن

رضا شدن-راضی شدن
دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن
چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

بر ملا شدن-آشکار گشتن

استکانی زدن-می‌خوارگی اندکی کردن

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن-خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن
خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد

 

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود
دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

آمدیم (و) . . .(فرض کنیم که)

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)
از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

تو هچل-انداختن به دردسر انداختن-دچار مشکل کردن

 

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

 
خرج-هزینه-پول مصرف روزانه ی خانواده

 

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

 

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

 
پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

جاده کوبی-راه صاف کردن
خاطر خواه-عاشق-دل باخته

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

از زبان افتادن-لال شدن

دور تسبیح-بسیار و بی شمار
آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

آبِ کبود-آسمان
حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه