فهرست فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه و بازار فارسی قسمت نوزدهم

تا فیها خالدون-تا پایان-همه و همه

جِر خوردگی-بریدگی-پارگی

بستن به ریش کسی-زنی را به مردی انداختن-با فریب کسی را به کاری واداشتن

بچه ی-اهل ِ

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

 

خوش آب و هوا-معتدل-کنایه از جایی که در آن وسایل خوشی فراهم باشد

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

 

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

 

درآمد-عایدی

تسمه از کدوی کسی بیرون کشیدن-پاپیچ نشدن-دست برداشتن
ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)
به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

آلونک‌نشین-ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند
 

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

 

خوراک-مصرف یک دوره ی معین

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن
 

ژوکر-آدم همه فن حریف

خونسرد-آرام-بی خیال

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

 
تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته

بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت

 
تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن
دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن

دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

دندانه دندانه-دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره
چشم زاغ-بی شرم
ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

دست فروشی-شغل دست فروش
تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن

دزد سر گردنه-کاسب نادرست و گران فروش

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

از زبان افتادن-لال شدن

تشت رسوایی کسی به صدا درآمدن- تشت کسی از بام افتادن

 
خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی
خوشبختانه-از حُسن اتفاق
تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

چندر غاز-پول بسیار کم

چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

 

دریافت-گرفتن-ادراک

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

چپو کردن-چاپیدن-غارت کردن

تنبان درآر-بی حیا-دریده

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

 

حیوونی-نگا. حیوانکی

 

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

آل(موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول)

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند
ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

 

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

چوب به آستین کسی کردن-به سختی تنبیه کردن-به سزای عمل رساندن

 

رجاله-اراذل و اوباش

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن
داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

خرده قرض-بدهی اندک

دوگلاسی-سبیل نازک قیطانی

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

چراغان کردن-جشن گرفتن

پوز زدن-دهان زدن
بی سیم-دستگاهی که بدون سیم کار می کند
تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار
دست کسی آمدن-آگاهی پیدا کردن-فهمیدن-بو بردن
خود را بستن-پول دار شدن

 

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

چار چشم-کسی مه عینک می زند

پیچ خوردن-در خلاف جهت-حرکت کردن-پیچانده شدن استخوان

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

رقصاندن بز-هر دم بهانه گرفتن
آبِ آب(آبکی، بی‌مایه، بیرنگ)
چرک کردن-عفونت کردن زخم
 

در آمدن گند کاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود
به درک- به جهنم
خانه خرابی-بدبختی-زیان بسیار

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد
چاچول باز-حقه باز-شیاد

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن
خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

 

پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

 
خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

 
پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

از بر گفتن یا نوشتن-متنی به اتکاء حافظه

زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

ابوقراضه(ابوطیاره)
بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

رد کردن-برگردانیدن-پس دادن-رفوزه کردن-از سر باز کردن-پنهانی دادن-پنهانی عبور دادن
دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)

حاضر به یراق-حاضر و آماده

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

 
آبِ خشک(آب بسته)
پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)

رُک زده-زل زده-خیره شده

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

 

از خدا خواستن(در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است)

 

خود را به نفهمی زدن-تظاهر به نفهمیدن کردن

پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن

باشگاه-محل گردهمایی گروهی برای ورزش-تفریح و از این قبیل

 

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

اصل‌ کاری(مهم‌ترین چیز یا شخص)

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن
در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

رد پا-جای پا-اثر

 

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

پیاله فروشی-میخانه

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

روده دراز-پر حرف-وراج

حیوانی-نگا. حیوانکی

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

شماره ی نوشته : ٢- ۹ / ۷

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن
از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن
اجابت کردن معده-قضای حاجت

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

 

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

چار چشم-کسی مه عینک می زند

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن
دود-دخانیات-مواد مخدر

دست من و دامن تو-دستم به دامنت

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد
چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

خشخاشی-نان خشخاش زده

پینه زده-وصله کرده

ریش توپی-ریش تپه

آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)

حاجی خرناس-لولو

 

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

خود را به شغال مردگی زدن-خود را مظلوم وانمود کردن

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

تلق و تولوق-صدای ناهنجار

بی جا-نامناسب-بی مورد

بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند
دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

جِر آمدن-اوقات تلخ شدن-زیر مقررات بازی زدن
رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن
این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

 

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

 

به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

حساب داشتن-حساب بانکی داشتن

 

 

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

داد و هوار-داد و فریاد

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

چشم زاغ-بی شرم

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن
جک و جانور-جانوران موذی مانند عقرب و رطیل و کرم و مانند آن ها

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت
خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

افقی برگشتن(شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن)

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

ژوکر-آدم همه فن حریف
الکی-بی‌هوده-بی‌خود-دروغکی

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن-بهره بردن از چیزی-نصیب بردن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

جلو پوزه ی کسی را تیغه گرفتن-جلو فضولی های کسی را گرفتن

 

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

تیر کردن-نشان کردن
زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

حمام گرفتن-منظور دوش گرفتن است

دست آموز-تربیت شده-آموخته

دهن تر کردن-اندکی نوشیدن-لو دادن

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

خوش خوراک-نگا. خوش خور

 

از کار در آمدن(آزموده شدن، نتیجه دادن)

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

خبر-گزارش رویداد

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن
به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

آدم کردن کسی(کسی را تربیت کردن، سواد آموختن)

خاک به سری-همبستری زن با شوهر
پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

ریش شدن-ریش ریش شدن

 

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ
حَب-قرص

حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند
دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

دل آشوبه گرفتن-دچار حالت تهوع شدن

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)
جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

 

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

چوب پیش کسی گذاشتن-منع کردن کسی از کاری-بازداشتن کسی از انجام کاری

 

باد گلو زدن-آروغ زدن

جیره بندی-سهم بندی
آفتابگیر-جایی که آفتاب بر آن بتابد-سایبان-چتر آفتابی

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار
خسارت دیدن-زیان دیدن

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)
دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن
آتش‌پا-فرز و چالاک-بی قرار
حق شناسی-سپاس گزاری

در گوشی-با زمزمه-پچ پچ وار

رکاب دادن-راهی جایی شدن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

دور گرفتن-به چرخش افتادن-پشت سرهم سخن گرفتن

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

چرک کردن-عفونت کردن زخم

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی

آب از سر گذشتن-کار از چاره و تدبیر گذشتن

 

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

چارلا-چهار لا-چهار تو
پشتک-پرش از پشت

خیسیدن-خیس خوردن-خیس شدن

 

آب بستن در چیزی-آبکی و رقیق کردن
دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

دوا-واجبی-مشروبات الکلی

بی اشتها-بی میل به غذا