برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 25

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

 

توجیهی-برنامه های توضیحی

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

آبدست-ماهر-استاد

آب نخوردن چشم-امید نداشتن

زیپ-نوعی بست ساخته شده از دو نوار دارای دندانه های فلزی یا پلاستیکی قابل درهم افتادن

از سر نو(دوباره)

چشم و همچشمی-رقابت
 

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

 
آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

 

 

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

 

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

 

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

 

آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)

بادپا-تند رو-تیز تک

تاب دادن-سرخ کردن در روغن-پیچیدن-خم کردن

چموش-سرکش-یکدنده

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

خانه خرابی-بدبختی-زیان بسیار

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن

چاپ خوردن-به چاپ رسیدن

زبان کوچکه-زبان کوچک

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

دزدیده-دزدکی

خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت
برای هفت پشت کسی کافی بودن-از تحمل کسی خارج بودن-بسیار زیاد بودن
تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

دور برداشتن-گرم شدن-مبالغه کردن-کش دادن-عصبانی شدن

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)
پِی-دنبال

 
دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

 
دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

دست به گریبان شدن-با هم به جدال پرداختن-گلاویز شدن

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

برآورد-تخمین

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

 

آب شیراز-شراب

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

زندگی-مال-وسایل کار و خانه

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)

 

جان به لب رسیدن-به ستوه آمدن-طاقت از دست دادن

خود را گرفتن-فخر فروختن-کبر و نخوت نشان دادن

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن
 

بند-ریسمان-طناب-رشته

چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد

 
جوش زدن-عصبانی شدن-داد و فریاد بیجا زدن
خرپا-چوب بندی زیر سقف یا پل
خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

آبگوشتی(بی‌ارزش، پیش پا افتاده)

از خواب پریدن-بیدارشدن ناگهانی از خواب

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

ختم شدن-پایان گرفتن
آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

 

پهن شدن آفتاب-روز شدن

دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

خیط شدن-نگا. خیت شدن

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

چشم و دل دویدن-چشم چرانی کردن-هوس رانی کردن

 

آی زرشک-آی زکی

جِر زن-کسی که در بازی یا کاری دبه در می آورد

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

 

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

پا در هوا بودن-نامعلوم بودن تکلیف
حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

 

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

از گرد راه رسیده(تازه‌وارد، هنوز به کار دیگری نپرداخته)

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد
تریاکی-معتاد به تریاک

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

پیش کردن-راندن به جلو

دست و بال-دور و بر-اطراف

تنگ هم-چسبیده به هم

آینه‌ی کسی بودن-یکسره از کسی تقلید کردن

به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

چراغ پا ایستادن-به انتظار ایستادن

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

چِخه-نگا. چِخ

دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

 

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد
زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

اروای ننه‌ات(ارواح بابات)

تعریفی-قابل توجه-عالی

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)
آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)
ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

 
چلک بازی-بازی الک دولک

چاقالو-چاق-فربه

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن
تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

به لعنت خدا نیارزیدن-دارای هیچ ارزشی نبودن-به هیچ نیارزیدن-مفت نیارزیدن

رفتن با سر-نهایت شوق و اشتیاق برای انجام کاری

 
 

حق نشناس-نا سپاس

دیم کاری-کشاورزی دیم

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

به لعنت خدا نیارزیدن-دارای هیچ ارزشی نبودن-به هیچ نیارزیدن-مفت نیارزیدن
حیوونی-نگا. حیوانکی

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

دور برداشتن-گرم شدن-مبالغه کردن-کش دادن-عصبانی شدن

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت

خواب و خوراک-خورد و خواب
از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)
آسمان‌جل-ندار-بی‌چیز-کسی که رواندازش آسمان است

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک
بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی
آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

جانماز آب کشیدن-تظاهر به پرهیزکاری کردن-خود را بی گناه وانمودن

اجباری(خدمت سربازی)

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

دور از شما ب-لانسبت

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

 
پرت کردن حواس-حواس را از اصل موضوع منحرف کردن

 

 

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

 

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

زنانه-ویژه ی زنان

پیزه شُل-آن که شکمش روان باشد-ضعیف-سست

جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند

اجابت کردن معده(قضای حاجت)

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

 
انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب

دیر کرد-تاخیر-تعویق
چین و خم-پیچ و تاب

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)
از شیر مادر حلال‌تر-چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست
زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

روی تاب گذاشتن-سپردن شرط بازی به نفر سوم برای جر نزدن حریفان

تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

 

چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی

پوست پیازی-نازک و بی دوام

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

خارشک-مردم آزار-سادیست
بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

 

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

بند آمدن-متوقف شدن

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

رشوه گیر-رشوه خوار

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند
افتاده-فروتن-متواضع
زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن
رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

 

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

 

زردنبو-زردمبو

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

پلاس شدن-مدت زیادی در جایی ماندن-جایی را پاتوق خود کردن
خوابگوشی-سیلی-کشیده
در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن
ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل
زیر لب خندیدن-تبسم کردن

 

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

 

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک
اصل‌ کاری(مهم‌ترین چیز یا شخص)
چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن
روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن
پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن
دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

 

به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

پیش خودمان بماند-به کسی مگو-نشنیده بگیر

دور از شما ب-لانسبت
تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ
خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

پاک-به کلی-یکسره

الحق و الانصاف(انصافن، حقن)

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

تنبان درآر-بی حیا-دریده

بامب-توسری

پر بودن خیک کسی-سیر بودن

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

به کله ی کسی افتادن-به سر کسی زدن-به وسوسه افتادن

آب آتش مزاج-می سرخ

 

به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی
چیز خور-مسموم شده
دیگ بخار-دستگاه تولید بخار
خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

خاکروبه-زباله-آشغال

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

ازرق(چشم زاغ)
جوغ-جوی آب

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

ابرو انداختن-ابرو آمدن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

ابرو کج کردن(خشم گرفتن)

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

 
 

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن

پشه کوره-پشه ی ریز

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

زیر دُم سُست-زن منحرف

آل(موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول)

چشم باباقوری-نابینا-کور
پا به زا-حیوان یا انسانی که هنگام زایمانش نزدیک است

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

دزدیده نگاه کردن-زیر چشمی نگریستن-بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

پات-بی آبرو-بی تربیت

به هم زدن-قطع رابطه کردن

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

چاک کردن-نگا. چاک دادن

دست خوش !-آفرین

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)
زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن
زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

آدم دیرجوش-کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد

 

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب
آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)

 

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

 

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

چاق سلامتی کردن-احوال پرسی کردن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

روکاری-کار روی بنا یا چیزی