برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 105

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

آب برداشتن(هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن)
بغل گرفتن-در آغوش گرفتن
اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

خبرکش-سخن چین

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

پشت سر کسی صفحه گذاشتن- پشت یر کسی حرف زدن
دست بده داشتن-بخشنده بودن

تا-لنگه-همتا
دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

جاری-زن برادر شوهر

جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

اتوکشیده(با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب)

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

 

دخالت کردن-در آمدن در کاری

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

بچگی کردن-بیخردانه

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

توالت کردن-آرایش کردن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

باد خوردن-هوا خوردن

خط هوایی-راه هوایی-مسیر هواپیما

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا
درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه
از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)
دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

آب مریم-شیره‌ی انگور-عصمت و طهارت
ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

پیش کردن در-بستن در

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

بی رگ-بی غیرت-بی حس
آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)
خوش قلق-رام-خوش خوی

روغنی-آلوده به روغن
تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان
حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

برچسب زدن-تهمت زدن

 

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم
چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان
چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی
تیر رس-میدان دید-منطقه ی نزدیک
خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

پامال شدن-از بین رفتن
خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

زحمت دادن-اسباب زحمت شدن-کنایه از شوهر زنی بودن

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

زمین گیر-کسی که به سبب بیماری یا پیری نتواند از جای خود برخیزد

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

پشت بشقاب کشیدن-تهدید کردن به قطع کمک

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات
بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

جهود ی-هودی-مقتصد

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن

ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

بامبول سوار کردن- بامبول در آوردن

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

چادر خانه-چادری که زن در خانه می پوشد

به رگ غیرت کسی بر خوردن-سخن یا عملی بر کسی ناگوار آمدن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

تازه-اکنون-پس از این همه حرف

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

چوب خوردن-تنبیه شدن
این خط و این نشان-عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری-نگویی که نگفتم.

از آب و گل در آمدن(مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن، بزرگ شدن کودک)

 

پیش کردن-راندن به جلو

دانگ-یک ششم-سهم-قسمت

پَخت-لوازم مورد نیاز زندگی

از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن
چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه

 

از گرد راه رسیده-تازه‌وارد-هنوز به کار دیگری نپرداخته
زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود
از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن
تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

چاک زدن-نگا. چاک دادن

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو
بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند
پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

بنا کردن-شروع کردن

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

آب و خاک-میهن-دیار
خیابان گز کردن-ول گشتن

 

تو سری-تحمیل نظر به کسی با تحقیر و برای تنبیه

چیز سرش بشو-آدم چیز فهم

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن
تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

بسیار دلواپس و نگران بودن

حلال واری-نگا. خلال وار

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

روی تاب گذاشتن-سپردن شرط بازی به نفر سوم برای جر نزدن حریفان

 

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

 

دست به دهن رسیدن-چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن

دست کم-حداقل
 

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

 

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

 

حساب و کتاب از دست کسی خارج شدن-اداره و نظم امور از دست کسی در رفتن

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

 

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

بلند پروازی کردن-جاه طلبی کردن-خودنمایی کردن

پَلِه-پول

خروس خوان-هنگام سحر
حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

زیر تشکی-رشوه

به هر تقدیر-در هر صورت-خلاصه

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

تَپ تَپ-آواز خوردن چیزی به چیز نرم

 
داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن

 

پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی

 

اردک رفتن، غاز آمدن(دست از پا درازتر برگشتن)

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

حساب کشیدن-حساب خواستن

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن
بخار-توانایی-شایستگی

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

 

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

پا بریده بودن-ترک آمد و رفت کردن

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

 

زُل زدن-خیره نگاه کردن

چشم گود شدن-لاغر شدن

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

زینه-پله

پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن

 

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)
آزگار(زمان دراز)

 

به تور کسی خوردن-سر راه کسی ظاهر شدن-گیر کسی آمدن

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است
دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن

حساب بالا آوردن-بدهکار شدن

دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

ختم شدن-پایان گرفتن

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

اطفال باغ(گل‌های تازه)

پس کسی برآمدن-حریف کسی بودن

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

دانه دانه-یک یک
زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

پر در آوردن-بسیار خوشحال و سبکبال شدن
خوش و بش-خوش آمد گویی و احوال پرسی-چاق سلامتی کردن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

 

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن
آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن
خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

تپه تپه-چیزهایی که بی نظم کنار هم انباشته باشند

از کیسه خوردن-از جیب خوردن

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

 
رکاب دادن-راهی جایی شدن

آیَم سایَم(گاه‌کاهی)

دست به دست گرفتن-از یکدیگر پشتیبانی کردن

جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند

دانگ-یک ششم-سهم-قسمت
در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

آشغالی-سپور
رشوه خواری-دریافت دستمزد برای انجام کاری ناروا و غیرقانونی

دک کردن-از سر وا کردن
پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

پیراهن عثمان کردن-بهانه قرار دادن

آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)

آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

 
زیر قول خود ردن-به گفته ی خود عمل نکردن-عهد خود را شکستن

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

جون جونی-نگا. جان جانی

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت
خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا
خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

دختر دم بخت-دختری که هنگام شوهر کردن او رسیده باشد

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

درب و داغان-خرد و متلاشی-پریشان

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

دندان گِرد-طمع کار-آزمند-گران فروش

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

دانش سرای عالی-آموزشگاه تربیت استاد

 

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

 

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن
خندیدن به ریش کسی-کسی را مسخره کردن
حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

دل-معده

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

حساب کسی پاک بودن-کار کسی خراب و زار بودن

این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)

بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

خاله بی بی-نوعی آش

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

 
تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

 

 

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

بی صاحاب مانده-صاحب مرده-وامانده
تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن
چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

آب از دریا بخشیدن(از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن)

پنج تن آل عبا- پنج تن

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی
 

چای صافی-نگا. چای صاف کن

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

 

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن
پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک
 

خوشگلک-با خوشگلی اندک

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

بیا بیا- برو برو

تن به کار دادن-زیر بار کار و مسئولیت رفتن-برای کار آماده شدن

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

 

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن
تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

از پا درآمدن-افتادن-سخت خسته و درمانده شدن

باب-مرسوم-معمول

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

 

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

از ران خود کباب خوردن(با سختی چیزی به‌ دست آوردن)

حیوانی-نگا. حیوانکی

 

خودفروشی-فاحشگی-خیانت

افتادن بچه-سقط شدن جنین

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

دور دست-جایی دور

خرخاری-همدیگر را خاراندن

 

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن

پخش-پراکنده

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

آب و رنگ-طراوت و شادابی

 

جیغ-فریاد-صدای نازک و بلند

چنگ انداختن-چنگ زدن

 

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

بده اون دستت-آی زکی !
دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن

 
تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

رد پا-جای پا-اثر